مرکز پژوهشی توسعه محیط و سکونت‌گاه‌های انسانی، در سال ۱۳۸۲ به ابتکار تنی چند از صاحب‌نظران دانش مهندسی و با هدف توسعه پژوهش‌های کاربردی در زمینه های آمایش سرزمین، توسعه و عمران منطقه ای، شهرسازی، معماری، ساختمان، مسکن، محیط زیست و گردشگری با همکاری گروهی از اساتید مجرب دانشگاه‌های کشور و همچنین متخصصین کار آزموده مهندسی در حوزه های مختلف مدیریت شهری تشکیل گردید.
اين مركز در مورخ ۸۳/۱/۲۵ بنابر موافقت اصولي شماره ۲۲/۴۷۳ شوراي گسترش آموزش عالي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري به صورت رسمي تكوين يافته و در مورخ ۹۰/۸/۲۱ شوراي گسترش آموزش عالي، اين موسسه را از گروه به مركز پژوهشي توسعه محيط و سكونتگاهها ارتقاء داده و موافقت قطعي مركز را صادر نموده است.
برابر اساسنامه حوزه‌هاي فعاليت مركز، در دو گروه شهرسازي و معماري تكوين يافته و بر اين اساس برنامه راهبري پنج ساله مركز تدوين شده است.
لازم به ذكر است بر اساس مصوبه هيات محترم وزيران، (124500/ ت 37513 هـ) اين مركز، در گروه مراكز پژوهشي مي باشد كه ارجاع كارهاي پژوهشي و تحقيقاتي به آنها "از برگزاري مناقصه مستثني" مي باشند.
این مرکز عضو رسمی اتحادیه پژوهشی غیردولتی وزارت علوم،تحقیقات و فناوری می باشد.
این مرکزاز سال 2012 عضو رسمی (Associated reseaech center for the urban underground space (ACUUS می باشد.